Ding reforma ning ortografíang Kapampángan

Ing amlat da ring reforma ning ortografíang Kapampángan king eskritúrang Latin ating aduâng fási. Ing primeru ya ing konfliktu aniang ika-20 diánuâ da ring proponenti ning súlat Bakúlud at ning súlat Wáwâ. Ing kákáduâ at presenting fási de ing defensa ring de facto-ng norma ning Sínúpan Singsing lában karing intentung omoheneisanti na ning ortografíang pambangsâ na ning Komisyon sa Wikang Filipino (KWF).

Amlat mag-edit

Primerung fási mag-edit

Mayayakit ing Adua lang panig deng tutuki caniting bage. Deng metung a panig ila ding "Purista" o "Macabansa" Ing buri at tutukian da isulat ya ing capampangan agpang king ABAKADA a alang letrang C, J, LL, QUI,GUE, GUI.[1] Yla deni mu naman ding tutuki keng "wikang Pambansa" ortografia o súlat Wáwâ.

Ketang 1946, i Zoilo Hilario, ing kayábeng Kapampángan king Institute of National Language at fundador na ning Akademyang Kapampangan, mebísâ yang ing mágámit king Kapampángan ing ortografíang mákabási king Tagálug. King ortografíang ini, anti king Inggles, e gágámit ding diakrítiku.[2]

NG CANGATBA NAMANG PANIG, ila ding "tradisional" u "konserbador"—ding proponenti na ning súlat Bakúlud—a miyanad at misane ortografíang Espaniol. Ing sasabian da, ing Amanu tamu megambul at mesese keng alkfabetong iti. Macanyan de canung sinulat deng mengapaunang bantug at kilalang talasulat keng Capampangan. Iti yang tutukian at buri da deng MACATUA tamu.

Aniang dekada 1970, atin nang aliwang grupo o panig a migbili pilatan da reng aduan mesaglaue grupo.[3] Ing metung careting mipunta pilatan ila ding meging talalikas ning Biblia keng amánung sísuan (Venancio Q. Samson, Society of St. Paul).

Ing gewa ra:

  • Leco re ing Que at Qui - inalili de ing Ke at Ki;
  • Leco re ing Gue at Gui - gewa deng Ge at Gi;
  • Leco ra J at malambut a Ge at Gi - inalilan dang H;
  • Ding Enge at II - inalili dong NY at NIE at Li;

bang era panibayuan deng Cayanacan.

Tinagan de ing C istung tutkian de ing letrang A, O, at U.

Kákáduâng fási mag-edit

King ngening panaun, ing estandar ne ning resurhenting amánung Kapampángan ing ortografíang desaroliádu ning ngening Sínúpan Singsing. Ing ortografíang ini sintesis yang mákabási king ibridu nang Samson. Aniang 2016, ing Komisyon sa Wikang Filipino, bílang dáke na ning intentung Tagalistang "armonisan" la ring ortografía da ring amánung Austronesiu ning bangsâ,[4][5] milual ing gía king paniúlat ning Kapampángan king ortografíang "pambangsâ", tituládung Bayung Ortograpiyang Kapampangan.[6]

King kawatásan mag-edit

Ing sigienti metung yang poema ibat 27 Abril 2008 nang Joel Pabustan Mallari, tituládung "Ortograpiyang Kapampangan", tungkul king amlat da ring kambiu king espeling ning Kapampángan king eskritúrang Latin.

Ing sulat Kapampangan asneng sakit pigawan
uling ing akamulatan ortograpiyang meyandam

Matwang sistemang Rumanu ding Kastilang alpabetu
alang letrang ‘ha’ at ‘dobolyu’ dakal kulang antimanu

Ing malinong alimbawa karing bigkas-siwalang ‘nga’
alang metung mang letra ing mitulid a diretsa

E tamu sa paykamali king kaniting panatindi
karing letra e paylili uling keti ta misabi

Ding letra tang Rumanu mitulid karing amanu
meyandam lang lakwas tutu e la tune kekatamu

Ding tune letrang pibandyan ding matwa tamung gilisan
detang baybayin-kulitan na mepilit mekalingwan

Deti simpli la’t babage king dila da ring manungge
antimo ding siwalang [de, re at le] akwa da pang libelibe

Ketang panawung Kastila dimut lang tutu ding letra
anya ding ‘c’ at ‘q’ kanita ding mengagamit ‘lang sala

Dintang la ding Amerkanu ing sulat’ letrang Rumanu
mengaragdag antimanu ding ‘key’, ‘ex’, ‘ef’ at ‘dobolyu’

Deti ding kasangkanan nung bakit la mekanyan
ispeling a meturingan alang letrang ‘key’ metung man

Panawun nang Rizal: dintang ing ‘key’ meusu’t milantang
matwang sulat a matabang mikabayung adle’t takbang

Kayanakan deng memangamit king ortograpiyang mebanggit
kabang ding matwang mapilit pegsisti deng sabit-sabit

Kesyo balamu Tagalug karing ispeling da’t ubug
dapat yang ibalik itulug bang e mo kanu kakalug

Mupin karing pamanyuri mismung ding alwang kauri
ding Ilokanu e wari ‘la la ring ‘key’ ketang dati

Linabung nayng pamagletra dakal nong titik minentra
santing ning ortograpiya misan pang pasantingan ya

Anya e anting kayapan ing manatili king melakwan
matwang sulat e samasan mate ya ing Kapampangan

Ing pamagbayung piblasan e mayayakwang misanan
nung gagambulan ta ya ngan at busni ding kaisipan

E mu king Tagalug mumusu karing bayung alpabetu
nunge pati al’wang dayu sususu lang pamagbayu

Nanupata dapat naman ma’ltan karing sumangiran
bang akit la ring kagiwan masensu yayng Kapampangan

Anya anting alimbawa amanung Inglis, Kastila
ampo ding adwang Bahasa susulung la panyalita

Ing ortograpiyang bayu mayap yang ikabisadu
akma ya’t sayantipiku e basta mu makiusu

Iti metung a kayapan dapat isulung arapan
ing dati naman balikdan pati baybaying alakwan

Lalung e sukat isangkan ding letra’t sulat pegkulitan
e mu karing meturingan ketang ‘c’ at ‘q’ milabasan

Uling king dilang Kapampangan nanumang letrang gamitan
mitulid ‘ya piyandaman dyang na’ng titik ya rin naman

‘Nya anti ding mamangalis palang-palang lang kakalis
aba! ngeni asnong kabilis dimakina nong ‘lang mintis

Kaya mayap mung miyabe extrang letrang panantabe
lalu na’t dakal nang pakyabe salitang-andam miyabe

Anti ding salitang xerox fakulti, zibra at jeprox
b’lamu paku lang atin tox ustu la ket at oks lang oks

Nung makaniti ing panlawe sulat’ amanu e mate
pasibayung dakal sabe gumamit ampong makyabe

Láwen mû rin mag-edit

Ding daleráyan mag-edit

  1. García, K. (2010-02-27). Ing pisasabyan king pamisulatmap Kapampangan. SunStar. https://www.sunstar.com.ph/article/180934/Lifestyle/Garcia-Ing-pisasabyan-king-pamisulatmap-Kapampangan-(The-Kapampangan-Orthography-Issue) Archived Eneru 9, 2021 at the Wayback Machine
  2. Pángilinan, M. R. M. (2006). 'The importance of diacritical marks in romanized Kapampángan. International Conference on Austronesian Linguistics. https://sil-philippines-languages.org/ical/papers/pangilinan-Diacritical%20Marks.pdf
  3. Pángilinan, M. R. M. (2006). 'Kapampángan or capampañgan: Settling the dispute on the Kapampángan romanized orthography. International Conference on Austronesian Linguistics. https://sil-philippines-languages.org/ical/papers/pangilinan-Dispute%20on%20Orthography.pdf
  4. Pa-a, S. (2018-10-30). Filipino language commission clarifies harmonization of orthographies. Philippine News Agency. https://www.pna.gov.ph/articles/1052580
  5. Andrés, R. (2018-10-29). Ilocano writers condemn KWF’s “faulty” orthography. Philippine News Agency. https://www.pna.gov.ph/articles/1052366
  6. Komisyon sa Wikang Filipino. (n.d.). Gabay sa pagbuo ng ortograpiya ng mga wika ng Filipinas. https://kwf.gov.ph/gabay-sa-pagbuo-ng-ortograpiya-ng-mga-wika-ng-filipinas/ Archived Eneru 21, 2021 at the Wayback Machine