Aldo

Ing kekatamung aldo (simbulu: ) ing panibatan ning sala. Ini ing maragul at masalang mabilug a kule dilong akakit tamu king banwa neng aldo (day).

Ing Aldo mayayakit ibat keng Yatu.

Tuturing ne mung metung kareng dakal a batwin ning astronomia ing aldo, itang dudurutan na ning Yatu. Karaniwan, ini ing tuturing dang sentru ning Solar System uling ya kabud ing batwin a atyu keti. Ya murin kabud ing panibata’ning enerhiya para king bye agpang king balu tamu.

Agyang kapilan pa, ing Aldo murin ing sentru agpang king pusisyun, uling dudurutan de iti king sanumang direksyon deng planeta. Maulaga iti king astronomia ampo king pamagplanu king pamaglakbe king kalawakan. Malyari la ping “sake” o “magpayagus” deng saken a pangkalawakan king solar wind, a particle a mamagus padayu king aldo at papunta king sepu ning solar system.

Ing enerhiya ibat king aldo at photosynthesis ing babye sikanan o enerhiya kareng bageng mabye ba rang labanan ing entropy. Ini ing panibatan ning aluntyan a kule da reng bulung ampong tanaman, at yang babye “pamanyalese” kareng molecule a kulang kaniti, kapamilatan ning pamangawang mas komplikadung molecule, antimo reng protein ampong enzyme.

Kapilan pamu, atuklasan dang ating bageng mabye king lalam ning dayatmalat o dagat a mabibye king enerhiyang atyu na king Yatu manibat pa anyang milalang ya iti. Manikwa ya muring enerhiya ing tau manibat king nuclear fusion ampong nuclear fission. Bukud kareti, mamasa la ngan king nuclear fusion a malilyari king kekatamung Aldo deng eganaganang bageng maki bye. Ketang kilwal na niti, akakit tamung pisasanib na ning Aldo ing hydrogen bang maging helium, dapot piyayabe na la murin deng masa mangabayat a elementu banda ketang kayang sentru o busal. Ditak mu ing balu tamu kaniti uling e tamu milapit.

The Sun as it is seen from space.

Malyaring manaliwa ing panaun (weather) king Yatu uling king aktibidad da reng Sunspot, a maki cycle a labing metung a banwa kaba. Malyari muring miyapektuan ing electronics king kareti.

Tuturing deng yellow dwarf a atyu king libutad ning kayang bye deng Astrophysicist ing kekatamung Aldo. Kilub ning metung a bilyun a banwa (year), malyaring magi yang red giant, at asaklo ne angga king dudurutan na ning yatu. Pero malwat pa bayu malyari ita, malipul na ing eganaganang bye king Yatu, potang anti ne mong ilutu ning pali ning aldo ing planetang Mercury.